“ตับไตไส้พุง” เรื่องที่คุณ (หรือใคร) อาจไม่เคยสนใจ แต่อาจต้องคิดใหม่ หลังจากที่ข้อมูลของกรมการแพทย์ โดยสถาบันมะเร็งแห่งชาติ เผยว่ามะเร็งตับ พบมากเป็นอันดับ 1 ของมะเร็งทั้งหมดในคนไทย โดยแต่ละปีจะมีผู้เสียชีวิต ราว 16,000 ราย ทำให้ต้องหันมาดูแลตับ และตับอ่อนก่อนจะสายเกินไป...
ตับ VS ตับอ่อน ทำหน้าที่เหมือนกันไหม
แม้ชื่อจะดูเหมือนเป็นสิ่งเดียวกัน แต่การทำงานของทั้งสองอวัยวะนี้กลับเป็นคนละส่วนโดยสิ้นเชิง โดยตับทำหน้าที่หลายอย่าง หน้าที่หลักคือ การสร้างน้ำดี และยังมีส่วนช่วยในกระบวนการเมตาบอลิซึมไขมันและคาร์โบไฮเดรต ที่ช่วยควบคุมกลูโคสทั้งระบบของร่างกาย รวมทั้งขจัดสารพิษไม่ว่าจะมาจากยา หรือสารพิษต่างๆ พร้อมทั้งสร้างกลไกโปรตีนบางชนิด เพื่อช่วยในการหยุดเลือด ด้านความสำคัญของ ตับอ่อน มี 2 ส่วนด้วยกัน คือส่วนที่ใช้ช่วยย่อยอาหาร ไม่ว่าจะเป็นคาร์โบไฮเดรต ไขมัน และโปรตีน กับส่วนที่ทำหน้าที่สร้างฮอร์โมน โดยเฉพาะฮอร์โมนกลุ่มอินซูลิน หากได้รับไม่เพียงพอ หรือขาดไปคนไข้อาจมีภาวะเบาหวานได้
อะไรเกิดขึ้นได้กับตับ และตับอ่อน
ปกติแล้วตับเป็นอวัยวะที่อดทนสูงพอสมควร หากเริ่มมีปัญหาก็มักจะเสียหายไปเยอะแล้ว โดยตัวเหลืองก็เป็นหนึ่งอาการที่สามารถแบ่งประเภทปัญหาของตับได้ เช่น ตัวเหลืองจากตับมีปัญหา กับตัวเหลืองจากการอุดตันของท่อน้ำดี ซึ่งเป็นคนละส่วนกัน ดังนั้นต้องดูว่าเกิดจากสาเหตุอะไร แต่ส่วนใหญ่พบโรคตับแข็งได้บ่อยตอนเป็นเยอะแล้ว เช่น มีน้ำในท้อง ตัวบวม มีเลือดออกในกระเพาะอาหาร หรือในผู้ชายที่ยังไม่ทันได้สังเกตก็อาจมีเต้านมคล้ายกับผู้หญิง ทั้งหมดนี้คือลักษณะของโรคตับเรื้อรัง
อาการเริ่มแรกของตับอ่อน มาจาก 2 กรณี คือเกิดการอักเสบ โดยเฉพาะจากแอลกอฮอล์ ซึ่งส่วนใหญ่จะไม่ค่อยมีอาการเตือน มักเกิดแบบเฉียบพลัน แต่โดยมากก็จะเกิดกับคนไข้ที่ดื่มแอลกอฮอล์ต่อเนื่องยาวนาน หรือในกรณีอักเสบเรื้อรังก็จะมาด้วยเรื่องหลักๆ ของการเป็นเบาหวาน หรือถ่ายเป็นมัน เป็นมูก ในกรณีที่เป็นมะเร็งซึ่งพบได้บ่อยในประเทศไทยเช่นกัน อาการแสดงเริ่มแรกของกลุ่มนี้มีไม่มาก คนไข้จึงไม่ทันได้สังเกต ที่พบคือ ท้องอืด แน่นท้อง จุกเสียดร้าวไปหลัง ดังนั้น หากเกิดความสงสัยร่างกายตัวเอง ไม่ระมัดระวัง บางทีจะรู้ตัวก็ตอนเป็นรุนแรงแล้ว
พฤติกรรมที่ (อาจ) ทำให้มีปัญหา• ตับพังเพราะกินยามาก แม้พอจะได้ยินคำเตือนเรื่องการกินยามาบ้าง แต่ก็ใช่ว่ายาทุกตัวจะทำให้ตับพัง ขึ้นอยู่กับยาชนิดนั้นๆ ด้วย แต่ส่วนใหญ่แล้วยามักถูกขับออกทางตับ ดังนั้นจึงขึ้นอยู่กับกระบวนการทำงานของตับกับยาแต่ละชนิด หากใช้มากและเหลือตกค้างมากก็เป็นไปได้ว่าอาจเกิดเซลล์อักเสบตามมา ยกตัวอย่างยาพาราเซตตามอล ที่แม้จะขับออกทางตับ แต่หากว่าต้องได้รับอย่างต่อเนื่องยาวนาน จำเป็นต้องอยู่ในความดูแลของแพทย์
• นิ่วอุดตัน ทำตับอ่อนอักเสบ สาเหตุหลักของการเกิดตับอ่อนอักเสบที่พบบ่อย คือ นิ่วในถุงน้ำดีที่ตกลงมาแล้วอุดตันในท่อน้ำดี หากนิ่วมาอุดตรงปลายท่อก็เป็นสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดตับอ่อนอักเสบได้
• ดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำ ทำตับอ่อนอักเสบ การดื่มแอลกอฮอล์ก็เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้ตับอ่อนอักเสบได้พอๆ กับนิ่ว
ในบางกรณีก็อาจเกิดขึ้นได้โดยไม่ทราบสาเหตุ คือภาวะตับอ่อนอักเสบเฉียบพลัน ทั้งที่ไม่มีนิ่ว และไม่ได้ดื่มแอลกอฮอล์ ในลักษณะนี้ต้องระวังเรื่องมะเร็ง เพราะถึงแม้ว่าระยะแรกจะมีการทำ X-ray คอมพิวเตอร์ไปแล้ว แต่ผลอาจไม่ชัดเพราะการอักเสบของตับอ่อนอาจเข้ามาบดบัง ซึ่งต้องมีการติดตามเฝ้าระวังอาการถึงแม้จะหายแล้วก็ตาม
ตรวจคัดกรอง เพื่อป้องกัน...ได้มากกว่า จากสาเหตุการเกิดตับแข็งที่พบได้บ่อยในประเทศไทย มี 3 กลุ่มใหญ่ ได้แก่
• กลุ่มที่ติดเชื้อไวรัส ไม่ว่าจะเป็นไวรัสบี หรือซี
• กลุ่มที่ดื่มแอลกอฮอล์
• กลุ่มที่มีความผิดปกติของกระบวนการเมตตาบอลิซึมของไขมันผิดปกติ เช่น กลุ่มคนไข้เบาหวาน หรือมีโรคอ้วน ซึ่งมีภาวะไขมันพอกตับ ทำให้เกิดอาการตับแข็ง
หากรู้ว่ามีปัจจัยเสี่ยง ก็ควรตรวจเช็คสุขภาพ สำหรับบางกลุ่มการตรวจจากค่าเลือดอย่างเดียวอาจไม่เพียงพอ เช่น กลุ่มที่ติดเชื้อไวรัส จึงควรต้องรับการตรวจติดตามด้วยการอัลตร้าซาวด์ เพราะมีบทบาทสำคัญที่ช่วยลดโอกาสเกิดเซลล์มะเร็ง หรือหากเซลล์เปลี่ยนเป็นเซลล์มะเร็ง ก็สามารถรักษาได้ทัน
การตรวจสุขภาพในปัจจุบันมีความละเอียดมากขึ้น สามารถแก้ไขหลายๆ โรคในระยะเริ่มต้นได้ ดังนั้นหากมีปัญหาสุขภาพจึงไม่ควรวางใจ มาเช็คสุขภาพกับคุณหมอ รับการตรวจคัดกรองก็จะช่วยลดความเสี่ยงและระดับความรุนแรง ลดโอกาสเกิดโรคร้ายตามมาได้
พญ. วิภาวี อินทโสตถิ
ศัลยกรรมตับ ตับอ่อนและทางเดินน้ำดี
โรงพยาบาลเปาโล พหลโยธิน
สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติม
โรงพยาบาลเปาโล พหลโยธิน โทร. 1772 ต่อ ศัลยกรรม